در لسان عرب، هنگام نام بردن از بزرگان يا مخاطبه با آنان نوعا به كنيه تعبير مىشود .و اتفاقا بيشتر كناى ائمه علیهم السلام ، مشترك بين آنان است و از اين رو احتياج بامتياز آن بواسطه قرائن كلاميه و مقاميه داريم.
1 ـ ابو القاسم: كنيه حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و حضرت بقية الله (علیه السلام) است و چنانكه در اخبار بطور مطلق ذكر شود مراد حضرت ولى عصر(عج الله تعالی فرجه الشریف) است.
و چون روايت از حضرت امام حسن و امام حسين (علیه السلام) نادر است ذكر كنيه ايشان كمتر شده با آنكه كنيت حضرت امام حسن ابو محمد است و كنيت امام حسين ابو عبد الله است (لوامع صاحبقرانى) .و كنيه امام صادق (علیه السلام) نيز ابو عبد الله است.
2 ـ ابو الحسن:
غالباً مراد امام كاظم(علیه السلام) است و گاه امام رضاعليه السلام يا امام هادى(علیه السلام). گرچه كنيه امام على(علیه السلام) نيز هست.
ابو الحسن ماضى: امام كاظم(علیه السلام)
ابو الحسن اول: امام كاظم(علیه السلام)
ابو الحسن ثانى: امام رضاعليه السلام
ابو الحسن ثالث: امام هادى(علیه السلام)
ابو الحسن اخير: امام هادى(علیه السلام)
ابو الحسن صاحب العسكر: امام هادى(علیه السلام)
3 ـ ابو محمد: مشترك بين حضرت مجتبى و حضرت زين العابدين و حضرت امام حسن عسكرى است گرچه نوعا در اخبار اطلاق بر اخير مىشود.و حضرت زين العابدين را هميشه باسم ياد مىكنند.
4 ـ ابو ابراهيم: خاص حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) است.
5 ـ ابو اسحق: مختص بحضرت صادق عليه السلام است.
6 ـ ابو جعفر: مشترك بين حضرت باقر و امام جواد (علیه السلام) است.منتهى چنانچه بطور اطلاق ذكر شود يا بقيد اول، مراد حضرت باقر و باقيد (ثانى) حضرت جواد (علیه السلام)است و استعمال «ابو الحسن» در كنيه امير المؤمنين كم و بيشتر ابو الحسنين كه خاص آن جناب است آمده.
اما القاب:
لقب عالم و شيخ و فقيه و عبد صالح: خاص حضرت موسى بن جعفر علیهم السلام است.ولى گاهى شيخ در لقب حضرت صادق علیه السلام نيز آمده (1) چنانكه ابو عبد الله و فقيه و عالم نيز بر آنحضرت اطلاق شده.ولى مجلسى فرموده: فقيه را بيشتر بر امام على النقى علیه السلام اطلاق مىكنند و گاه باشد كه فقيه را بر امام حسن عسكرى علیه السلام و صاحب الامر اطلاق مىكنند (لوامع ص 87) .لقب نقى و ماضى و صاحب العسكر و رجل: در مورد حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام استعمال شده.چنانكه گاهى از آنحضرت بماضى و فقيه نيز تعبير گرديده.
لقب صاحب و صاحب الدار: بقائم مهدى عج الله تعالی فرجه الشریف يعنى حضرت صاحب الزمان اختصاص دارد و لقب صاحب الناحيه را به حضرت صاحب الامر اطلاق مىكنند )لوامع) و نيز بحضرت هادى و حضرت عسكرى علیهم السلام اطلاق شده.
مجلسى اول فرموده: غايب و عليل و غريم را نيز بر حضرت حجت عج الله تعالی فرجه الشریف اطلاق مىكنند (لوامع).
باحدهما: حضرت باقر يا صادق علیهم السلام اراده شده.و بعسكريين حضرت هادى و عسكرى علیهم السلام مرادند و بكاظمين حضرت موسى بن جعفر و حضرت جواد علیهم السلام اراده مىشود.
و اما بقيه القاب
امير المؤمنين و مجتبى و شهيد و زين العابدين و باقر و صادق و كاظم و رضا و جواد و هادى و عسكرى و صاحب الزمان (علیهم آلاف التحیه والثناء)بترتيب القاب مشهوره دوازده امامند كه نزد عموم حتى از اسماء اين بزرگواران بيشتر اشتهار دارد.
)مدرك: لوامع صاحبقرانى، مشتركات طريحى).
_______________________
1 ـ بمقدمات كتاب شريف (منتقى الجمان) و فوائد كتاب مشتركات شيخ طريحى مراجعه فرمائيد.
2 ـ كما فى رواية زرارة و محمد بن مسلم حيث قالا بعث الينا الشيخ و نحن فى المدينة الخ...
در لوامع فرموده: عالم كه گويند مراد معصوم است و خصوص احدى مراد نيست.
